Katholiek in Nederland (2)

Ketters

Omstreeks 1500 was iedereen in Nederland nog gewoon katholiek.
Vijftig jaar later hadden de katholieken in Nederland hun monopoliepositie verloren.
Nog eens vijftig jaar later werden katholieken beschouwd als derderangs burgers.

Wat was er in die tussentijd gebeurd?

Omstreeks 1500 was iedereen in Nederland nog gewoon katholiek, maar met de katholieke kerk ging het niet zo goed.

Om te beginnen waren er veel te veel priesters en kloosterlingen. Een geestelijk ambt was voor velen niet zozeer een roeping, als wel een manier om aan de kost te komen.

Vervolgens was er het niveau van die geestelijken: velen kenden geen Latijn en waren dus zelfs niet in staat om de officiële bijbel – de Vulgaat – te lezen.

Dan waren er allerlei misstanden: priesters leefden openlijk samen met hun huishoudster, klusten bij als kroegbaas, waren betrokken bij vechtpartijen of stonden bekend als dronkaard. Het onderhoud van kerken werd verwaarloosd en voor de biecht en andere sacramenten werd geld gevraagd.

Intussen was het religieuze leven voor veel mensen gereduceerd tot  een sociale conventie, die hoofdzakelijk bestond uit het deelnemen aan onbegrepen rituelen en het luisteren naar onbegrijpelijke teksten.

In 1517 publiceerde Maarten Luther zijn 95 stellingen tegen de verkoop van aflaten. Die actie was een nauw verhulde provocatie van de paus, die daarop dan ook reageerde door Luther op te dragen 41 stellingen te herroepen. Toen Luther dat weigerde, werd hij geëxcommuniceerd en veranderde een poging tot hervorming binnen de kerk tot een reformatie buiten de kerk.

De ideeën van Luther en van andere kerkhervormers, met name Calvijn,* verbreidden zich razendsnel en bereikten ook Nederland, waar zij in vruchtbare aarde vielen. Vele katholieken gingen, al dan niet onder leiding van hun pastoor, over tot een van de nieuwe geloofsrichtingen.

De centrale overheid reageerde met het uitvaardigen van plakkaten, verordeningen waarin strenge straffen werden gesteld op de verschillende ketterijen, maar de plaatselijke overheden waren weinig bereid om ook daadwerkelijk in te grijpen. In de praktijk werd de ketters nogal wat vrijheid gelaten.

De zaak escaleerde met als voorlopig hoogtepunt de beeldenstorm van 1566. Op tal van plaatsen braken Calvinisten kerken open en vernielden daar heiligenbeelden en stichtelijke schilderijen.
Niet overal: zowel Dussen als Rotterdam bleven gespaard voor deze furie.

De schade was enorm, de verontwaardiging was groot, de gevolgen waren dramatisch.

__________
* Het principiële verschil tussen de katholieke leer en de protestantse opvattingen is misschien het beste te illustreren aan de hand van de vijf sola’s.

[3 januari 2019]

Vervolg.

Naar Inhoud.