De psychiater en de wrijfdokter
Na het registratieformulier met de gegevens van Gerrit volgen zes pagina’s met zijn ziektegeschiedenis. De behandelend arts noteerde aanvankelijk wekelijks zijn bevindingen, later werd dat maandelijks en nog later eenmaal in de twee maanden, tenzij er bijzonderheden waren. Hieronder een samenvatting van deze aantekeningen.
Het volledige transcript van de status vind je hier.
Onverwoestbaar zelfvertrouwen
Het meest pregnante thema in de status van Gerrit is zijn onverwoestbare zelfvertrouwen en de vaste overtuiging dat zijn leerstelsel het enig juiste is. Zijn kennis heeft hij niet uit boeken, ook niet uit ervaring, maar door nadenken.1
Voor veel ziekten is massage de aangewezen behandeling, daarnaast beschikt hij over een boekje met eigen recepten.2
Hij heeft kritiek op de hygiëne in het gesticht en op het handelen van de dokters; hij begrijpt niet dat zij geen gebruik maken van zijn adviezen. De regering heeft erkend dat hij mag praktiseren en vroeg of laat zal de reguliere geneeskunde zijn verdiensten erkennen.
Complotten
De dokters in het gesticht zijn schurken; zij zijn jaloers op hem, smeden complotten, willen hem vergiftigen en hebben moorden op hun geweten.
Cornelia
Hij krijgt ’s nachts bezoek van een voorname dame; later blijkt dat zij Cornelia heet. Zij heeft contact met de koningin en zal hem uit het gesticht bevrijden. Daarna zullen zij afreizen naar Indië, waar hij een hoog ambt zal bekleden. Intussen waarschuwt zij hem voor de dokters in het gesticht, maar dankzij Cornelia is hij vol vertrouwen in de toekomst.
Dagelijks leven
In het begin wordt hij driftig, als hij wordt tegengesproken. Soms is hij angstig – hij wil dan niet eten en vraagt om een aparte kamer – maar die episoden duren niet lang. Later wordt hij kalmer: hij legt een kaartje (vermoedelijk iets als patience), leest wat, rookt zijn pijpje en peinst over medische vraagstukken. Hij bemoeit zich weinig met anderen en spreekt niet uit zichzelf over zijn gedachtenwereld. Werken wil hij niet.
Diagnose en symptomen
De diagnose Vecordia, die al in Den Haag is gesteld, en die ook op het registratieformulier is vermeld, wordt tweemaal expliciet bevestigd in de status: in april 1895 en april 1898. In april 1899 luidt de diagnose echter Paranoia, in april 1903 wordt deze nog eens bevestigd.
Af en toe is Gerrit angstig en hij heeft ’s nachts gehoorshallucinaties, die in verband staan met zijn Cornelia.
Commentaar
Er staat ook veel niet in de status.
Allereerst is opvallend dat de algemene fysieke toestand van de patiënt in het geheel niet aan de orde komt. Zelfs basale gegevens als lengte en gewicht bij opname ontbreken en de jaarlijkse ‘evaluatie’ ten behoeve van een nieuwe machtiging geeft kennelijk evenmin aanleiding tot lichamelijk onderzoek. In maart 1899 wordt een aanval van ‘ischiatische pijnen’ vermeld, maar informatie over het verdere verloop ontbreekt. Pas vanaf de ‘apoplectiforme aanval’ van april 1902 wordt af en toe bericht over Gerrits fysieke functioneren.
Ook Gerrits zieleheil blijft buiten beschouwing. We lezen niets over zijn religieuze overtuigingen of het al dan niet bijwonen van de mis of eventuele bezoeken van een pastoor.
Er is geen sprake van behandeling: therapeutisch heeft het gesticht Gerrit niets te bieden. De enige reden waarom hij zit opgesloten, is kennelijk het voorkomen van ‘verstoring van de openbare orde’, zoals in april 1903 nog eens expliciet wordt vermeld door de geneesheer-directeur.3
De familie van de patiënt komt niet één maal ter sprake; zelfs het overlijden van zijn vader (12 maart 1896) wordt niet vermeld. Gerrit krijgt ook geen bezoek, hij ontvangt geen brieven.
Tot slot
Ondanks de overvloed aan informatie blijven er natuurlijk vragen bestaan. Twee vragen in het bijzonder dringen zich op:
Wat zou nu de diagnose luiden van Gerrits psychiatrisch ziektebeeld?
Zou Gerrit ook nu worden ‘veroordeeld’ tot levenslange opsluiting in een psychiatrische kliniek?
__________
1) Die uitspraak is overigens niet in overeenstemming met wat hij in 1882 beweerde in zijn Memorie van verdediging. Daarin wees hij juist op zijn ervaringen in Indië. Daarnaast is opmerkelijk dat Gerrit nooit verwijst naar iets als een hogere macht waaraan hij zijn inzichten zou ontlenen: al zijn wijsheid komt uit hemzelf.
2) Dat boekje is niet bewaard gebleven, maar wel is er een foliovel vol met recepten; ik moet er nog naar kijken.
3) Dr Th.E. Frijlinck (1854-1936).
[22 april 2020]
Drie eeuwen Hofmans 
Eén gedachte over “Gerrit II Hofmans (44)”