Gerrit en de VtdK (1)
In het Maandblad van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) is diverse malen aandacht besteed aan de activiteiten van Gerrit Hofmans. In een viertal bijdragen zet ik de stukken die over hem in het Maandblad zijn verschenen nog eens op een rij en breng ik ze in verband met het verloop van Gerrits carrière en het al dan niet optreden door Justitie. In deze aflevering twee stukken uit de jaren 1882 en 1883.
De vier wetten van 1 juni 1865 hadden een einde gemaakt aan de bestaande chaos op het gebied van medische titels en bevoegdheden, en de basis gelegd voor een gedegen universitaire opleiding van arts en apotheker, maar één belangrijke doelstelling was niet bereikt: de kwakzalverij tierde nog altijd welig, zoals blijkt uit de talloze advertenties in dagbladen voor ‘alternatieve’ behandelingen en geneesmiddelen. Om deze misstanden te bestrijden richtten twee broers, Gerard en Vitus Bruinsma, in 1880 de Vereniging tegen de Kwakzalverij op. Op 15 januari 1881 verscheen het eerste nummer van het Maandblad van de Vereniging.
De VtdK moet een aantal actieve leden* hebben gehad, die bestuur en redactie voorzagen van een voortdurende stroom van informatie over het optreden van kwakzalvers in hun omgeving. Zo is te verklaren dat al in het oktobernummer van de tweede jaargang van het Maandblad het volgende bericht verscheen:
WONDERLIJKE MANIPULATIE
HOFMANS te Amsterdam, die onlangs door de rechtbank aldaar van onbevoegde uitoefening der geneeskunde werd vrijgesproken, adverteert nog steeds dat hij door zogenaamde manipulatie astma-, zenuw-, kramp- en reumatieklijders geneest en noemt zich daarbij, steunende op die vrijspraak: bevoegd deskundige volgens de wet. Als ware het om het geneeskundig Staatstoezicht te tarten en overtuigend te doen zien hoe weinig onze geneeskundige wetgeving vermag, doch inderdaad om door deze meer gewone wijze van kwakzalven beter zijn beurs te vullen, heeft hij nu ook Hofmans smeersel in de handel gebracht, voor f 2,50 verkrijgbaar in het universele kwakzalversdepot van Cleban & Co, te Amsterdam. Dat hier geen sprake is van ‘manipulatie’ leert de bijvoeging ‘naar buiten tegen ontvangst van een postwissel.’
Een andere toevoeging aan de advertentie is mede van belang. Men leest er: ‘Toediening van inwendige middelen en kwakzalverij worden ten hoogste afgeraden, als zijnde niet alleen geheel nutteloos maar hoogst gevaarlijk.’ Dit komt trouwens meer voor dat de ene kwakzalver voor de andere waarschuwt; natuurlijk, elk wil de buit liefst in zijn net.
Dit bericht verscheen dus na het ‘beruchte’ arrest van 30 juni 1882, waarin Gerrit was vrijgesproken en ontslagen van alle rechtsvervolging. Kort daarna had Gerrit kennelijk zijn werkterrein uitgebreid en een eigen smeersel op de markt gebracht. De bewuste advertentie heb ik op kunnen sporen via Delpher.
Het feit dat Gerrit zich nu ook op de productie en verkoop van ‘geneesmiddelen’ had gestort, werd dankbaar aangegrepen door Justitie. Het vooronderzoek moet enkele maanden hebben gekost.
Op 13 juli 1883 werd Gerrit door de arrondissementsrechtbank opnieuw veroordeeld wegens het onbevoegd uitoefenen der geneeskunst. De rechtbank erkende dat hem het wrijven van zieken was toegestaan, maar stelde tevens dat het adviseren om de daarbij te gebruiken potjes smeersel zelf bij Cleban te kopen, uitdrukkelijk was verboden.
De Vereniging had deze uitspraak kennelijk net gemist. In het augustusnummer van de derde jaargang verscheen het volgende bericht:
TWEE ONTKENNINGEN MAKEN EEN BEVESTIGING.
De kwakzalvers weten van alles gebruik te maken. Er bestaat een wis- en taalkundige waarheid, dat twee negatieven een positief kunnen vormen.
Zekere heer G.A.P. HOFMANS kondigde een paar jaar geleden aan, dat hij astma, reumatiek, zenuwen, kramp enz. behandelde en deed dit ook werkelijk. Door een zonderlinge wetsinterpretatie werd deze handelwijze toen niet beschouwd als uitoefening van geneeskunde door een onbevoegde. Onmiddellijk is dit niet onbevoegd door den persoon ten zijnen gunste omgezet in bevoegd en opnieuw vinden wij dezer dagen zijne advertenties, waarin hij zich met grote letters noemt: ‘bevoegd deskundige voor asthma, reumatiek, zenuwen, kramp enz.’
Bovendien bericht hij nu te zullen beginnen ‘in de maand september of oktober lezingen te laten houden om een ieder te waarschuwen tegen de gevaarlijke en vergiftige medicijnen, om hen zodoende van een langdurige marteling te onthouden en verder voor onheilen te behoeden.’
Het ware zeker interessant eens te vernemen waarom de kwalificatie bevoegd deskundige voor asthma, rheumatiek enz. volgens onze rechtspleging niet is het ‘in het openbaar aankondigen, dat men de geneeskunst uitoefent’ en evenmin ‘het voeren van een titel, die iemand aan het publiek als geneeskundige aanwijst.’ Beide zaken zijn aan niet-geneeskundigen verboden bij art. 3 der wet, regelende de uitoefening der geneeskunst.
Met die laatste alinea had de redactie het waarschijnlijk bij het juiste eind, maar in het vonnis speelde dit geen rol. Bovendien hield Gerrit na het arrest van 1 oktober 1883 uit zichzelf op om zich te afficheren als bevoegd deskundige. Zolang hij zich beperkte tot het wrijven der ledematen en zich onthield van adviezen met betrekking tot de aanschaf van smeersels, kon hij wat Justitie betreft zijn gang gaan.
De advertentie voor zijn lezingen heb ik ook nog gevonden, maar ik vermoed dat die uiteindelijk niet zijn doorgegaan.
__________
* De VtdK telde op 1 januari 1883 631 leden, van wie 128 in Amsterdam. Onder deze Amsterdamse leden treffen we opvallend veel apothekers (39) én een adjunct-inspecteur van het geneeskundig Staatstoezicht (Dr J. Teixeira de Mattos).
[17 juni 2020]
Drie eeuwen Hofmans 
2 gedachten over “Gerrit II Hofmans (49)”